Żywice to zbiorcza nazwa na substancje wytwarzane przez rośliny. Od zarania ludzkości żywice były stosowane do różnych celów, ze względu na nietypowe właściwości fizyczne, piękny wygląd oraz często – działanie lecznicze. W tym tekście chciałbym przedstawić żywice zbiorczo, w kolejnych będą opisywane bardziej szczegółowo ale już pojedynczo.
Chyba najbardziej znaną żywicą jest bursztyn, żywica drzew iglastych. Jego łacińska nazwa to elektron, właśnie od niej wziął się termin elektryczność. Pocierany bardzo się elektryzuje. Bursztyn może zawierać inkluzję, czyli małe zwierzę lub część rośliny. Bursztyny znamy dziś najlepiej ze sklepów jubilerskich. Nalewka bursztynowa działa wzmacniająco i przeciwbakteryjnie.
Kalafonia to słowo które dziś raczej znajdziemy w starych książkach. To żywica z której oddestylowano terpentynę. Stosuje się ją w aptekach do starych receptur, do lutowania, nacierania smyczków i w sporcie. Kalafonia bardzo zwiększa tarcie.
Mastyks powstaje z wydzieliny pistacji klejącej, używa się go do deserów jako substancję żelującą oraz w celu poprawy smaku. Można z niego także zrobić bardzo cenny werniks. O gumie z mastyksu pisałem w sierpniu 2022.
Mirra była jednym z trzech darów jakie według Nowego Testamentu otrzymał Jezus od trzech mędrców. Ma działanie przeciwbakteryjne, przeciwbólowe, zapobiega rozkładowi, wykorzystuje się ją w kadzidłach oraz w kosmetologii. W starożytności była niezwykle cenna. Dziś tragiczne jest to że pozyskuje się ją w najbiedniejszych rejonach świata, takich jak Somalia.
Nie tak cenna ale równie znana jest guma arabska. Pochodzi z afrykańskiej akacji senegalskiej. Była kiedyś wykorzystywana w recepturze aptecznej, między innymi jako emulgator, ułatwiający łączenie tłuszczu z wodą. W przemyśle spożywczym kryje się pod symbolem E414. Wykorzystywana jest do wytwarzania klejów (na przykład do znaczków pocztowych), farb oraz flamandzkich cukierków cuberdons. Aby ich skosztować trzeba wybrać się do Belgii, bowiem nie są eksportowane.
Bdelium to żywica także pochodząca z Afryki. Obecnie uważa się, że biblijna manna z nieba którą Mojżesz karmił lud na pustyni to właśnie bdelium. Żywica ma piękny zapach.
Nieco więcej niż o bdelium można napisać o Olibanum. Pochodzi z Afryki oraz półwyspu indyjskiego i składa się z żywicy oraz olejków eterycznych. Pozyskuje się ją z Boswelli, znanego zioła przeciwzapalnego. Olibanum ma piękny zapach oraz szereg korzystnych działań. Tradycyjnie stosowano go między innymi na bóle kości i stawów, choroby układu oddechowego oraz dla zdrowia wątroby.
Sandarak to żywica z Maroka i Algieru, stosowana głównie do spoiw oraz werniksów. W krajach skąd pochodzi robi się z niego także kadzidło.
Wiele lat temu pisałem na temat czystka. Z tej rośliny pozyskuje się żywicę ladanum, opisywaną już w Starym Testamencie. Ciekawe były pierwsze sposoby na jej pozyskiwanie – przez zarośla czystka przepędzano kozy a następnie wyczesywano z nich grudki żywicy.
Następnie wynaleziono urządzenia do wyczesywania roślin. Ladanum to składnik kadzidła, wykorzystuje się go także w perfumach zamiast ambry. Znajduje też zastosowanie w lecznictwie.
Damara pochodzi z Azji, tworzy się z niej głównie lakiery do obrazów i instrumentów. Balata to z kolei czerwona żywica wykorzystywana do tworzenia taśm, pasów, kabli i piłek golfowych. Pozyskuje się ją z lateksu, czyli naturalnego kauczuku.
Laka to nie tylko popularne hasło w krzyżówkach, to także żywica sumaka lakowego, wykorzystywana do tworzenia pięknych przedmiotów. Najbardziej znane przedmioty wytwarzane z laki to pudełka i parawany. Przed laty były niezwykle drogie, dlatego podrabiano je za pomocą tak zwanej laki europejskiej.
Szelak to żywica uzyskiwana z czerwców szelakowych, owadów żyjących w Azji. Jej biologiczną funkcją jest ochrona potomstwa. Szelak zbierano, oczyszczano i suszono, aby uzyskać surowiec o wszechstronnym zastosowaniu. Tworzono z niego cenny lakier, kleje, płyty gramofonowe, usztywniano nim kapelusze.
Lak używany w pieczęciach i do zabezpieczania butelek to mieszanina szelaku, kalafonii, terpentyny, kredy, barwników i innych substancji.
Podsumowanie
Żywice to substancje o wszechstronnym zastosowaniu – zarówno dekoracyjnym, jak i leczniczym. Badania nad żywicami prowadzone w XIX wieku doprowadziły do utworzenia żywic formaldehydowych. Następnie powstał bakelit, pierwsze tworzywo sztuczne, a jeszcze później świat został zasypany plastikiem. Dziś żywice staramy się zastępować sztucznymi odpowiednikami, jednak w wielu przypadkach nie jest to możliwe, naturalne żywice wykazują lepsze właściwości.